Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu; kişinin yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmayan aşırı hareketlilik, istekleri erteleyememe (dürtüsellik) ve dikkat problemleriyle kendini gösteren bir psikiyatrik bozukluk olarak tanımlanır.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu dendiğinde; akla genellikle aşırı hareketli çocuklar gelse de, durum her zaman böyle değildir. Bazen yalnızca dikkat dağınıklığı, bazen yalnızca hiperaktivite, bazen de dikkat eksikliği ve hiperaktivite birlikte gözlemlenir.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısının konulabilmesi için, belirtilerin 7 yaşından önce başlamış olması, birden fazla ortamda görülüyor olması, süreklilik göstermesi ve kişinin günlük yaşamını olumsuz yönde etkileyecek boyutta olması gerekmektedir. Buna göre;
- 7 yaştan önce başlamış olmalı
- Kalıcı ve sürekli olmalı (en az 6 aydır)
- Birden fazla ortamda görülmeli (evde ve okulda)
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun 3 temel belirtisi vardır:
- Dikkat eksikliği
- Aşırı hareketlilik
- Dürtüsellik
Dikkat Eksikliği
Dikkatin belirli bir noktaya toplanamaması ve kolayca dağılması, dağınıklık, unutkanlık, eşyaları kaybetme gibi belirtilerle kendini gösterir. Dikkat süresinin ve yoğunluğunun bireyin yaşına göre olması gerekenden az olması dikkat eksikliğidir.
Bu tür bireyler, aynı anda tüm uyaranlara birden dikkat eder, bu sebeple belirli bir işle uğraşırken başka bir uyarıcı kolaylıkla dikkatlerini dağıtabilir. O anda uğraştıkları işi bırakıp bir başka işe yönelebilirler. Dikkat eksikliğinde sorun dikkat edememek değil, dikkatin belirli bir noktaya odaklanamamasıdır.
Uyarana ve çevreye ait bazı faktörler, dikkat süresi ve yoğunluğunu etkiler. Örneğin ödev başında 10 dakikadan fazla oturamayan bir çocuk, bilgisayar başında saatlerce oyun oynayabilir ya da sevdiği bir TV programını izleyebilir. Dikkat eksikliği olan bir birey için dikkatin bir noktaya odaklanması ve sürdürülmesi kalabalık, gürültülü ve uyaranın fazla olduğu ortamlarda daha da zor olur. Bunun yanında birebir ilişkilerde, sakin ortamlarda ve ilgisini çeken konuya daha uzun süre odaklanabilir.
Dikkat süresi ve yoğunluğu her yaşta farklıdır. 5-6 yaşlarındaki bir çocuk için normal kabul edilebilecek dikkat süresi, 12 yaşındaki bir çocuk için kısadır. Bu yüzden her bireyin kendi yaş dilimi içinde değerlendirilmesi gerekir.
Amerikan Psikiyatri Birliği’nce Tanımlanan Dikkat Eksikliği Ölçütleri
- Belirli bir işe ya da oyuna dikkatini vermekte zorlanır.
- Dikkati kolayca dağılır.
- Dikkatsizce hatalar yapar.
- Başladığı işi bitiremez.
- Kendisiyle konuşulurken dinlemiyormuş gibi görünür.
- Görev ve etkinlikleri düzenlemekte zorlanır.
- Yoğun zihinsel çaba gerektiren işleri yapmaktan kaçınır (ev ödevi, okul aktiviteleri gibi).
- Etkinlikler için gereken eşyaları kaybeder.
- Günlük etkinliklerde unutkandır.
Bunlardan en az 6’sının en az 6 ay, birden fazla ortamda görülmesi halinde dikkat eksikliği olma ihtimali üzerinde durulur.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Nedenleri
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tanısı olan çocukların %30-40’ının akrabalarında da aynı sorun görülmektedir. Bu da kalıtsal faktörlerin önemini göstermektedir. Fakat kalıtsal etkenler, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun ortaya çıkışının tek başına nedeni değildir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Tedavisi
Tedavinin ilk koşulu aile, okul ve uzman arasında sıkı işbirliğidir. Zira dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, evde olduğu kadar okulda da sorun yaşanmasına neden olmaktadır. Öğrenmeyle ilgili problemler yanında arkadaş ilişkilerinde yaşanan sorunlar ve kurallara uyma güçlüğü, aile ve okulun ortak ve sağlıklı yaklaşımıyla aşılabilir.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu hakkında, öncelikle ailenin bilgi sahibi olması gerekir. Çünkü çocukta var olan sorunların nedenlerini başka yerlerde aramak, çözüm üretmeyi engellediği gibi, telafisi çok zor yanlış yaklaşımlar sergilenmesine neden olacaktır. Çocukla olan ilişkiyi düzenleyebilmek için dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu belirtileri yanlış yorumlanmamalıdır. Çocuğun davranışlarını ya da derslerle ilgili zorluğunu yaramazlık ya da tembellik olarak yorumlayan anne-babalar, çocukla ilişkilerini bozacak derecede sürekli ceza verme eğilimindedir. Tedavide çocukla yeniden sağlıklı ilişki kurabilmenin yolları aranmalıdır. Ailenin çocuğa yönelik tutumları gözden geçirilerek yanlışlar ve doğrular üzerinde aileyle görüşmeler yapılmalıdır. Olumsuz davranışların düzeltilmesi ve yerine olumlu davranışların konulması için çeşitli destekleyici ve davranış düzenleyici tedavi teknikleri uygulanmalıdır.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun tedavisinde, ilaçlar önemlidir. Dikkati artırmaya ve davranışların kontrol edilmesine yönelik ilaç tedavisi, uzun yıllardır kullanılmaktadır. Son yıllarda ilaç tedavisinde ciddi gelişmeler olmuş, stimulan adı verilen ilaçların bulunmasıyla; tedaviden elde edilen başarı oranı artmıştır. Stimulanlar; tedavideki başarıları yanında, güvenilir ilaç olmaları, çocuklarda bağımlılık yapmamaları ve yan etkilerinin az olması nedeniyle tercih edilmektedir.
Aşırı Hareketlilik
Aşırı hareketlilik (hiperaktivite) kişinin yaşına ve gelişim düzeyine uymayacak biçimde hareketli olmasıdır. Uzun süre yerinde oturamama, otururken elin ayağın kıpır kıpır olması, çoğu zaman hareket halinde olma, çok konuşma gibi belirtilerle kendini gösterir.
Amerikan Psikiyatri Birliği’nce Tanımlanan Hiperaktivite Ölçütleri:
- Eli ayağı kıpır kıpırdır.
- Oturduğu yerde duramaz.
- Gereksiz yere sağa sola koşturur, eşyalara tırmanır.
- Sakince oynamakta zorlanır.
- Sürekli hareket eder ya da sanki motor takılmış gibidir.
- Çok konuşur.
Dürtüsellik
Acelecilik, istekleri erteleyememe, söz kesme, düşündüğünü hemen yapma, aklına geleni o anda söyleme, sırasını beklemekte güçlük çekme gibi belirtilerle kendini gösterir; genel olarak bireyin kendini kontrol edebilmesinde sorun olmasıdır dürtüsellik.
Amerikan Psikiyatri Birliği’nce Tanımlanan Dürtüsellik Ölçütleri:
- Sorulan soru tamamlanmadan yanıt verir.
- Sırasını beklemekte güçlük çeker.
- Başkalarının sözünü keser ya da oyunlarında araya girer.
